Το Κροκύλειο, αποτελεί την χειμερινή πρωτεύουσα της Δημοτικής Ενότητας Βαρδουσίων (θερινή οι Πενταγιοί) και βρίσκεται χτισμένο στις πλαγιές του Ξεροβουνίου, στις παρυφές των Βαρδουσίων, σε υψόμετρο 840 μέτρων. Παλαιότερα γνωστό ως Παλαιοκάτουνο, ήταν το μεγαλύτερο χωριό της περιοχής, μετά την Αρτοτίνα, στα προεπαναστατικά χρόνια αλλά και μετά την απελευθέρωση και από το 2005 έχει χαρακτηριστεί ως παραδοσιακός οικισμός.
Μάλιστα, το σχολαρχείου του Κροκυλείου, δυναμικότητας 150 μαθητών, κάλυπτε τις εκπαιδευτικές ανάγκες 15 χωριών της ορεινής Δωρίδας. Η περιοχή φαίνεται, από τα διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα που περιλαμβάνουν τάφους και πήλινα λείψανα, πως κατοικείται από τα αρχαία χρόνια. Υπάρχουν δύο εκδοχές σχετικά με την τοποθεσία του «Αρχαίου Κροκυλείου», με την μια να υποστηρίζει πως βρισκόταν κοντά στο εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία ενώ η δεύτερη, χαμηλά κοντά στο χωριό Κάμπος.
Πρόσβαση
Ο επισκέπτης του Κροκυλείου, μετά από 270 χιλιόμετρα από την Αθήνα και 75 από την Πάτρα, προσεγγίζοντας θα εντυπωσιαστεί από το φυσικό τοπίο της περιοχής, με το δάσος που περιβάλλει το χωριό αλλά και τις κατάφυτες ρεματιές με τα άφθονα νερά με ιτιές και πλατάνια.
Τα εξωκλήσια του Κροκυλείου, η αμφιθεατρική πλατεία και το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης που στεγάζεται στο παλιό κτήριο του δημοτικού σχολείου και λειτουργεί από το 2012, είναι κάποια σημεία που αξίζει να επισκεφθεί κανείς.
Ακόμη, στα αξιοθέατα περιλαμβάνονται, το πρώτο μνημείο που δημιουργήθηκε το 1961 στην χώρα μας προς τιμήν του Στρατηγού Μακρυγιάννη, μαζί με το εξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, στην είσοδο του χωριού, η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με το εντυπωσιακό καμπαναριό, που στέκει από το 1857 και η «Μεγάλη Βρύση» που αποτελείται από πέντε πετρόχτισες βρύσες που κατασκευάστηκε το 1899.
Επίσης, για τους λάτρεις της φύσης και της πεζοπορίας, ο Σύλλογος του χωριού, έχει δημιουργήσει μια μοναδικής ομορφιάς πεζοπορική διαδρομή, το «Μονοπάτι των Νερόμυλων» που ενώνει την «Μεγάλη Βρύση» με την πλατεία περνώντας από τρεις παλιούς νερόμυλους. Στην συνέχεια της πεζοπορίας, μπορεί κανείς εύκολα να βρεθεί στο ορειβατικό καταφύγιο της Παναγίας και να απολαύσει την εκπληκτική θέα.
Το Κροκύλειο κατείχε σημαντικό ρόλο στον Αγώνα των Ελλήνων για την Απελευθέρωση, όπως και όλα τα χωριά της περιοχής. Στην θέση «Αβορίτης», πριν από το χωριό, γεννήθηκε το 1794 ο μεγάλος στρατηγός και αγωνιστής, Γιάννης Μακρυγιάννης, ο οποίος προσέφερε πολλά στην Ελληνική Επανάσταση. Εκτός από την συμβολή του Μακρυγιάννη, δεν πρέπει να ξεχνάμε και τους κατοίκους του χωριού που αγωνίστηκαν από την πρώτη στιγμή αλλά και τους ντόπιους οπλαρχηγούς. Προς τιμήν του σπουδαίου στρατηγού, ο Σύλλογος διοργανώνει κάθε δύο χρόνια πολιτιστικές εκδηλώσεις, τα «Μακρυγιάννεια» στα μέσα του Αυγούστου.
Το χωριό πραγματοποιεί γιορτή κάθε χρόνο στις 20 Ιουλίου στον Προφήτη Ηλία και στις 15 Αυγούστου προς τιμήν της Παναγίας.
Το ξενοδοχείο στην κεντρική πλατεία αλλά και τα ενοικιαζόμενα δωμάτια, δύνανται να φιλοξενήσουν τους επισκέπτες του Κροκυλείου, είτε τον χειμώνα με τον μαγευτικό χιονισμένο τοπίο που δημιουργείται είτε και το δροσερό καλοκαίρι, μακριά από τον θόρυβο των μεγαλουπόλεων.
