Πενταγιοί

Το μοναδικό τοπίο συνθέτουν τα έλατα, οι καρυδιές, οι κερασιές και τα πλατάνια σε συνδυασμό με τις βουνοκορφές των Βαρδουσίων. Οι Πενταγιοί που στέκουν, σύμφωνα με την παράδοση, από τον 16ο αιώνα στο κατάφυτο Ξεροβούνι, συνδέονται με τον θρύλο της Μαρίας της Πενταγιώτισσας, μίας από τις πιο αγαπητές μορφές της ελληνικής λαϊκής παράδοσης που έζησε στο χωριό και στο διπλανό Κροκύλειο την εποχή του Όθωνα και αποτέλεσε έμπνευση για πολλά δημοτικά τραγούδια. 

Η ονομασία του χωριού έχει τρεις πιθανές εκδοχές. Η πρώτη αφορά την περίπτωση των πέντε δρόμων που ξεκινούν από το χωριό προς τους διπλανούς οικισμούς. Η δεύτερη εκδοχή προέρχεται από την εικασία των πέντε αδελφών της οικογένειας των Καμπεραίων που ίδρυσαν τον οικισμό. Τέλος, η τρίτη εκδοχή σχετίζεται με τις πέντε εκκλησίες, τους πέντε δηλαδή Αγίους στην τιμή των οποίων χτίστηκαν οι ναοί. 

Όπως και τα υπόλοιπα χωριά του Δήμου Δωρίδος, έτσι και οι Πενταγιοί είχαν συμμετοχή στον αγώνα των Ελλήνων το 1821. Οι Έλληνες αγωνιστές, το 1826, έδιωξαν δύο χιλιάδες Τούρκους που κυνήγησαν μία ομάδα που κατέφυγε στους Πενταγιούς μετά την έξοδο του Μεσολογγίου, καταδιώκοντας τους προς τον ποταμό Κόκκινο, όπου και νικήθηκαν από τον οπλαρχηγό Σκαλτσοδήμο στην τοποθεσία, που αποκαλείται μέχρι και σήμερα, «Τουρκόρεμα».

Στα αξιοθέατα που αξίζει να επισκεφθεί κανείς περιλαμβάνεται, στο κέντρο του χωριού, η μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία με τον αιωνόβιο πλάτανο που φιλοξενεί την εκκλησία των Παμμεγίστων Ταξιαρχών με το εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο τέμπλο. Στις βρύσες με το δροσερό νερό, μπορείς κανείς να ξεδιψάσει το καλοκαίρι και να απολαύσει την γραφική θέα της ζωής στην ελληνική επαρχία.

Το παραδοσιακό καφενείο «Η Συνάντηση» προσφέρει καφέ και παραδοσιακά γλυκά ενώ ο Ξενώνας-Ταβέρνα «Εν Πενταγιοίς 1862» παρέχει κατάλυμα και λαχταριστά εδέσματα της περιοχής στον επισκέπτη. Στο «Κάτω Χωριό» υπάρχει χώρος αναψυχής με μεγάλη βρύση με πέντε πηγές και παιδική χαρά ενώ ακόμη ένα σημείο ενδιαφέροντος είναι η «Βρύση του Μαστρογιάννη» και τα «Τσωραίικα Πλατάνια» όπου βρισκόταν παλαιότερα η πάνω πλατεία του χωριού.

Σημαντικό είναι το παλιό Μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα νοτιοανατολικά του χωριού, που λειτουργεί από το μακρινό 1416. Από τους Πενταγιούς ξεκινούν πολλά ορειβατικό μονοπάτια που μπορεί να ακολουθήσει κανείς, προς τα κοντινά εξωκλήσια αλλά και τα διπλανά χωριά.

Τέλος, στις 26 Ιουλίου, της Αγίας Παρασκευής και στις 27 Ιουλίου, στην γιορτή του Αγίου Παντελεήμονα, πραγματοποιείται πανηγύρι στην πλατεία του χωριού με την συμμετοχή πλήθους κόσμου από την περιοχή. Ακόμη, κάθε Σάββατο μετά τον Δεκαπενταύγουστο, διοργανώνεται το «Ρουμελιώτικο Αντάμωμα», ένα ολοήμερο παραδοσιακό ρουμελιώτικο γλέντι με χορό, μουσική και πλούσια φαγητά μέχρι το πρωί.